Skyggnusýning í heimahúsi
APRÍL 2019
Ljósmyndari Þórður Þórðarson ÞóÞó-1977-24
Vorið 1977 hefur hluti gesta í fermingarveislu í Ólafsvík dregið sig í hlé til að horfa á skyggnusýningu í risherbergi. Allir eru með augun á tjaldinu á meðan sýningin er í gangi. Fólkið veitir ljósmyndaranum því ekki athygli þar sem hann tekur eina slidesmynd í viðbót til að bæta í safn sitt. Maðurinn lengst til vinstri heldur á fjarstýringu sýningartækisins og er því við stjórnvölin, stýrir því hve lengi hver mynd er á tjaldinu. Ef að þarf að skoða tiltekna mynd aftur og betur getur hann auðvitað bakkað. Myndefnið er kunnuglegt fyrir fólkið: fjölskyldumyndir heimilisins.
Skyggnur og skyggnusýningar fóru að ryðja sér til rúms um aldamótin 1900, en þá var það einungis á færi atvinnumanna að nýta slíka tækni. Sem dæmi um það má nefna skyggnusýningar Bárðar Sigurðssonar ljósmyndara úr Mývatnssveit í kringum 1920.1 Í byrjun voru skyggnurnar úr gleri og síðan lokað með öðru gleri. Þær voru stærri, meiri og þyngri en seinna þekktist og aðeins í svarthvítu nema að myndirnar væru handlitaðar. Litskyggnurnar koma fram um 1935.
Skyggnumyndatökur urðu algengar á Íslandi upp úr miðri síðustu öld bæði hjá atvinnumönnum og áhugamönnum. Ekki var tæknibúnaður til staðar í landinu til að framkalla slíkar filmur og þær voru því sendar til útlanda í framköllun. Þær bárust til baka í sérstökum sýningarrömmum, hver mynd fyrir sig. Notast þurfti við sýningarvélar til að skoða skyggnurnar, sem raðað var í bakka og þeim síðan varpað upp á vegg eða sýningartjald. Skyggnusýningar tíðkuðust bæði í heimahúsum en líka hjá félagasamtökum, til dæmis Ferðafélagi Íslands sem var með sérstök myndakvöld frá því fljótlega eftir stofnun þess árið 1927. Þessi tækni var einnig notuð í skólakerfinu og framleiddi Fræðslumyndasafn ríksins skyggnur til kennslu í einstökum greinum eins og náttúrufræði og landafræði.2
Skyggnusöfn eru mörg hver persónuleg og meðal annars þess vegna er þeim ekki safnað almennt á söfnum erlendis. Þau geyma myndir úr lífshlaupi fjölskyldna - hvunndaginn á mynd. Skyggnusafn Þórðar Þórðarsonar í Ólafvík er einstakt dæmi um slíkt safn. Þeir sem muna þann tíma sem hann var við myndatökur geta auðveldlega tengt sig við myndefnið því þegar upp er staðið eru grunnstefin í fjölskyldulífi sameiginleg flestum.
Kristín Halla Baldvinsdóttir
1) T.d. Verkamaðurinn 26.2.1921, bls. 23.
2) Fálkinn 9. nóvember 1964, bls. 17-42.